Wat is een onvoorziene situatie?

Overmacht en onvoorziene omstandigheden

In het recht worden twee belangrijke begrippen onderscheiden die van invloed kunnen zijn op de nakoming van verplichtingen: overmacht en onvoorziene omstandigheden.

Overmacht

Overmacht verwijst naar situaties die absoluut onvermijdelijk zijn en geen nakoming van afspraken toelaten. Het gaat hierbij om gebeurtenissen die buiten de macht van degene liggen die de verplichting moet nakomen, zoals:

• Natuurrampen (bijv. aardbevingen, overstromingen)
• Oorlog en gewapende conflicten
• Stakingen en andere collectieve acties
• Ambtelijke maatregelen (bijv. sluiting van bedrijven vanwege een pandemie)

Om als overmacht te kunnen worden aangemerkt, moet aan de volgende criteria worden voldaan:

• De gebeurtenis moet onvoorzienbaar zijn geweest ten tijde van het aangaan van de overeenkomst.
• De gebeurtenis moet buiten de macht van de schuldenaar liggen.
• De gebeurtenis moet de nakoming van de verplichting onmogelijk of buitensporig bezwaarlijk maken.

Wanneer overmacht is aangetoond, is de schuldenaar in beginsel bevrijd van zijn verplichting om na te komen.

Onvoorziene omstandigheden

Onvoorziene omstandigheden zijn gebeurtenissen die partijen bij het maken van een overeenkomst niet konden voorzien en die een impact hebben op de uitvoering. Deze omstandigheden moeten zich voordoen in de toekomst.

In tegenstelling tot overmacht, maken onvoorziene omstandigheden de nakoming van de verplichting niet onmogelijk. Ze kunnen echter wel leiden tot een aanpassing van de overeenkomst. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als:

• De kosten van de uitvoering aanzienlijk hoger worden dan voorzien.
• De waarde van de prestatie aanzienlijk afneemt.
• De omstandigheden zo zijn gewijzigd dat de uitvoering van de overeenkomst voor een partij in strijd zou zijn met de redelijkheid en billijkheid.

Als onvoorziene omstandigheden worden aangetoond, kan de rechter op verzoek van een partij de overeenkomst aanpassen of ontbinden.

Zowel overmacht als onvoorziene omstandigheden kunnen een belangrijke rol spelen in het contractenrecht. Het is daarom essentieel om de verschillende criteria goed te begrijpen en te beoordelen in hoeverre deze van toepassing zijn op een specifieke situatie.